Lá Cách

Lá Cách, Vọng cách, Bông cách – Premna corymbosa (Burm. f.) Rottl. et Willd. (P. integrifolia L.), thuộc họ Cỏ roi ngựa – Verbenaceae.

Mô tả: Cây gỗ nhỏ phân nhánh, có khi mọc leo, thường có gai. Lá rất thay đổi, hình trái xoan hay trái xoan bầu dục, gốc tròn hay hình tim, chóp tù hay có mũi ngắn, dài tới 16cm, rộng 12cm hay hơn, nguyên hoặc hơi khía răng ở phần trên, có ít lông ở dưới, nhất là trên các gân. Hoa nhỏ, nhiều, màu trắng lục xám, họp thành ngù ở ngọn cây. Quả hạch hình trứng, màu đen, rộng cỡ 3-4mm, có 4 ô, mỗi ô chứa một hạt.

Bộ phận dùng: Lá, rễ và cành – Folium, Radix et Ramulus Premnae Corymbosae.

Nơi sống và thu hái: Loài của Ấn Độ, Lào, Campuchia, Thái Lan và Việt Nam. Ở nước ta, cây mọc hoang và được trồng ở đồng bằng và vùng núi để lấy lá làm gia vị ăn gỏi cá. Rễ, lá có thể thu hái quanh năm. Lá lấy về, rửa sạch, phơi hay sấy khô hoặc sao vàng mà dùng.

Thành phần hóa học: Toàn cây có mùi rất khó chịu nhưng lá có mùi thơm hơi hắc; còn rễ có vị đắng, nóng có mùi dễ chịu. Nó chứa một tinh dầu thơm và một chất màu màu vàng. Vỏ cây chứa 2 alcaloid là premnin và ganiarin. Premnin có tác dụng giống thần kinh giao cảm; nó làm giảm sức co của tim và làm dãn nở đồng tử.

Tính vị, tác dụng: Cách có vị ngọt, nhấn, tính mát, có tác dụng trợ tỳ can, mát gan, sáng mắt, tiêu độc, lợi tiểu. Rễ thông kinh mạch, tán ứ kết tê bại, lợi tiêu hoá.

Công dụng, chỉ định và phối hợp: Được dùng trị phù do gan, xơ gan và trị lỵ. Còn dùng trị thấp khớp và làm thuốc lợi sữa. Ở Ấn Độ, cây được dùng trị đau dây thần kinh; rễ dùng trị di chứng xuất huyết não. Ở Ấn Độ và Inđônêxia, người ta còn dùng cây trị bệnh đau gan, đau dạ dày và làm thuốc hạ nhiệt. Lá cách được dùng nhiều ở Ấn Độ làm thuốc trị cảm lạnh và sốt, trị đầy hơi và dùng dưới dạng xúp làm thuốc lợi tiêu hoá, gây trung tiện. Ngày dùng 8-12g lá, đọt cây; rễ dùng với liều ít hơn.

Đơn thuốc:

1. Chữa lỵ, dùng lá Cách tươi 30g, giã nát, thêm nước sôi để nguội vào khuấy đều, vắt nước, thêm tí đường cho ngọt mà uống. Ngày dùng 30-40ml. Trẻ em dùng nửa liều của người lớn. Cũng có thể dùng lá khô với liều 10-15g mỗi ngày, sắc uống.

2. Hậu sản vàng da, dùng lá Cách phối hợp với Nhân trần và Cối xay, liều lượng bằng nhau 12g sắc nước uống.

Trích từ: khoahocphothong.trust.vn

HỎI: Bạn Nguyễn Văn B, ở Lai Vung, viết: “Tôi nay thường xuyên bị uể oải, nhức đầu, nhức mình mẩy, khó ngủ… Chú tôi bảo lấy cây Lá cách chặt ra phơi khô nấu uống và tôi đã dùng một tháng qua thấy rất hiệu quả. Xin cho biết dùng dài ngày như vậy có hại hay tác dụng phụ gì không?Lá cách còn có tác dụng nào nữa không?” (Gởi kèm mẫu lá khô).
ĐÁP: Mẫu vật bạn hỏi là cây Cách, còn gọi Vọng cách, Lá cách (Premna serratifolia L., tên đồng nghĩa: Premna corymbosa Rottl. Ex Willd., P. integrifolia Roxb., P. obtusifolia R. Br.) thuộc họ Ngũ trảo Verbenaceae.
Tiểu mộc hay đại mộc, cao 2 – 7 mét, phân nhánh nhiều. Lá mọc đối, hình tim, phiến lá nguyên, hơi bất xứng, mặt trên láng, mặt dưới có ít lông. Chùm hoa tụ tán hình tảng phồng, nhiều hoa trắng, nhỏ. Quả tròn, rộng 3 – 4 mm, đen khi chín. Mọc hoang hoặc trồng làm gia vị.

Lá có mùi thơm, thường dùng làm rau sống, nấu canh, cuốn thịt bò nướng…
Cành, lá dùng làm thuốc (tươi hay phơi khô). Kinh nghiệm y học cổ truyền các nước dùng làm thuốc lợi thiểu, giải độc, trị ho, trợ tiêu hóa, lợi sữa, lợi kinh, trị kiết lỵ và thấp khớp. Liều dùng: cành lá khô 20 – 30 g (tươi 50 – 100 g) sắc uống. Cành Cách cỡ ngón chân cái, phơi héo rồi đun vào bếp than, đầu kia sẽ xì ra bọt nước, dùng để thoa lên vết chàm, dị ứng, vết lở loét và mụn nhọt cho mau lành.

Theo các nghiên cứu khoa học, thân, cành, lá Cách chứa alcaloid: premnin, granimin có tính cường giao cảm thần kinh, nghĩa là làm co mạch, tăng huyết áp, tiết nước bọt, nở đồng tử, tăng nhu động ruột, nở khí quản… cho nên khi uống nước sắc cành, lá Cách bạn cảm thấy hưng phấn, hết mệt mỏi, ăn ngon miệng và khỏe ra… Tuy nhiên, mặc dù những nghiên cứu về độc tính cho thấy với liều uống 2.000 mg trích tinh/kg cơ thể súc vật thí nghiệm không gây ngộ độc nào, nhưng ta chỉ nên dùng thuốc từ vài ba ngày đến vài tuần để trị bệnh rồi nghỉ chứ đừng uống thường xuyên không có ích mà còn có thể gây cao huyết áp, vì cây có tính cường trực giao cảm thần kinh. Bạn B. nên có chế độ ăn uống cân bằng dưỡng chất, thực hành thể dục, thể thao thường xuyên để nâng cao sức khỏe thay vì dùng thuốc thường xuyên dù đó là cây nhà lá vườn thiên nhiên.

Tác dụng cường giao cảm thần kinh này của cây Cách cũng giải thích công dụng làm thuốc lợi sữa, lợi kinh, trị nhức mỏi, thấp khớp trong kinh nghiệm dân gian. Nước sắc cây Cách cũng có tính kháng sinh mạnh trong việc chống nhiễm trùng đường ruột, ngộ độc thực phẩm, lỵ trực trùng. Nước sắc đặc bôi mụt, nhọt ngoài da.